น้ำฝนจาก “พายุฤดูร้อน” มาช่วยคลายร้อนไปได้บ้างเมื่อช่วงต้นเดือนเมษา แต่ความร้อนยังอยู่ในเดือนที่พระอาทิตย์จะตั้งฉากตรงกลางศีรษะ แสงแดดแผดเผาทำให้อุณหภูมิร้อนอบอ้าวจนหลายคนบ่นปวดหัวและอ่อนเพลียอย่างมาก สิ่งที่บรรเทาได้ใกล้ตัวที่สุดก็คือน้ำดื่มสะอาด ดื่มให้พอเพียงตลอดวัน
แต่ถ้าบ้านใครปลูกมะลิไว้เหมือนที่บ้านของชาวมูลนิธิสุขภาพไทยปลูกไว้ แค่กอเล็ก ๆ บำรุงดินปกติไม่ได้เร่งดอกเอาไว้ขาย มะลิที่ปลูกเองก็มั่นใจว่าสะอาด ปลอดภัย ไม่ได้ใช้สารกำจัดศัตรูพืชแก้ปัญหาหนอนเจาะดอก หนอนกินใบ ดอกมะลิที่ปลูกไว้เองหรือถ้าหาได้จากสวนมะลิเกษตรอินทรีย์ที่ไม่ใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชก็มีความมั่นใจในการเก็บดอกมะลิมาเป็นสมุนไพรในครัวเรือน ในสำนักงานได้ดี
ว่าตามหลักพฤกษศาสตร์ มะลิอยู่ในสกุลแจสมินัม (Jasminum) มีอยู่ทั่วโลกไม่น้อยกว่า 200 ชนิด ในเมืองไทยก็มีมากมามายกว่า 20 ชนิด ที่คุ้นเคยและใช้กันคือ มะลิที่มีชื่อทางพฤกษศาสตร์ว่า Jasminum sambac (L) aiton. พบเห็นแบ่งเป็น มะลิลา กับ มะลิซ้อน ปกติคนไทยและเกษตรกรไทยนิยมปลูกมะลิลามากกว่ามะลิซ้อน แต่ไม่ว่าจะชนิดใดก็ให้ความหอมได้ดี แต่ถ้าจะนำมาทำเป็นพืชเศรษฐกิจก็จะใช้มะลิลามีกลิ่นหอมนวลดีกว่า ทั้งยังเหมาะในการนำมาร้อยเป็นพวงมาลัย และผสมใบชาเป็นชากลิ่นมะลิที่เราคุ้นเคย
ท่านที่ปลูกมะลิไว้เอง หรือมั่นใจว่าหาซื้อจากสวนที่ปลูกไร้สารเคมียากำจัดศัตรูพืชนั้น อยากให้ท่านลองเด็ดดอกมะลิ แนะนำให้ด็ดแต่เช้าตรู่ก่อนแดดแรงจ้าจะมา บางคนว่าเก็บตอนเย็นก็มี เก็บแล้วแช่น้ำไว้เอาน้ำดออกมะลิไปหุงข้าวก็ทำให้ข้าวหอมอร่อยยิ่งขึ้น แต่น้ำดอกมะลิสดที่จะแนะนำนี้ ทำง่ายมาก ๆ หากเด็ดในช่วงเช้าตรู่ ก็นำมาล้างน้ำให้ฝุ่นและสิ่งสกปรกออก สลัดเอาน้ำออกเบา ๆ เตรียมน้ำดื่มสะอาด 1 แก้ว แล้วใช้ดอกมะลิ 3-4 ดอกลอยในน้ำ ให้หาฝาปิดแก้ว แล้วนำไปแช่ในตู้เย็น แช่ให้น้ำเย็น ดื่มเฉพาะน้ำดอกมะลินี้ จะได้รับกลิ่นหอมเย็นชื่นใจมาก และรสชาติของน้ำดื่มจะมีรสพิเศษออกรสหอม ๆ รสของน้ำไม่เหมือนกินน้ำเปล่า กินแล้ว รู้สึกได้ว่าชื่นใจ ดับกระหาย คลายร้อน รู้สึกหายอ่อนเพลีย หรือเรียกได้ว่า “ชูกำลัง” สู้กับความร้อนได้ดี และหากใครได้ลองดื่มจะรู้สึกช่วยกระตุ้นอารมณ์ให้เกิดความรู้สึกตื่นตัว ถ้าได้ดื่มน้ำลอยดอกมะลิช่วงเช้าก็เหมือนเติมพลังวันใหม่ให้ความสดชื่นทั้งวัน
ในอดีตวิถีวัฒนธรรมไทยแขกไปใครมาถึงเรือนก็จะต้อนรับน้ำลอยดอกมะลิในขันเงินสวยงาม หรือมีคนโทน้ำแล้วลอยดอกมะลิให้ผู้ผ่านทางได้ดื่ม เมืองไทยร้อนชื้นเกือบทั้งปี น้ำดอกมะลิจึงช่วยบรรเทาความร้อนในร่างกายได้ดี น้ำลอยดอกมะลิทั้งแบบดั้งเดิมในขันเงินและในแก้วเท่ๆที่แช่ในตู้เย็นนั้น เหมือนจะเปลี่ยนน้ำเปล่าให้เป็น “น้ำทิพย์” (อันนี้ไม่ใช่”มุก” ว่าเป็นของไม่มีอยู่จริงนะ ทิพย์หมายถึงของดีของวิเศษเลย) น้ำหอมดอกมะลิจึงชื่นใจ คลายร้อนคลายเครียด ที่ทำได้ทุกครัวเรือน ในบางครั้งก็มีการเก็บดอกมะลิแห้งไว้ปรุงเป็นเครื่องดื่มร้อนเช่นกัน นำดอกแห้ง สัก 10 ดอก ต้มน้ำหรือชงน้ำร้อนดื่ม ก็เป็นยาสมุนไพรบำรุงหัวใจให้ชุ่มชื่นได้
สำหรับในทางสรรพคุณยาไทย ดอกมะลิอยู่ในตำรับยามากมายหลายตำรับ ที่รู้จักกันดีคือ หนึ่งในตัวยาสมุนไพรที่เรียกว่า พิกัดเกสร ทั้ง 5 เกสรทั้ง 7 และเกสรทั้ง 9 ซึ่งเป็นตำรับยารวมเกสรหรือดอกไม้ตั้งแต่ 5 ถึง 9 ชนิด ซึ่งเป็นกลุ่มของยาหอมยาบำรุงหัวใจ บำรุงร่างกาย หากกล่าวเฉพาะดอกมะลิ เป็นยารสหอมเย็น ก็มีสรรพคุณบำรุงหัวใจ ช่วยให้แช่มชื่นใจ แก้อ่อนเพลีย ชูกำลัง แก้ร้อนในกระหายน้ำ หากพิจารณาตามตำรายาไทย ก็จะกล่าวถึงสรรพคุณของมะลิ ใช้บำรุงหัวใจ ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้ ทำจิตใจให้ชุ่มชื่น บำรุงครรภ์รักษา แก้ร้อนใน กระหายน้ำ แก้เจ็บตา และยังมีรสฝาดสมาน ช่วยสมานท้อง แก้บิด แก้ปวดท้อง แก้แผลเรื้อรัง ผิวหนังเป็นผื่นคัน และดอกสดนำมาตำใส่พิมเสน สุมหัวเด็กแก้ซาง แก้ตัวร้อน แก้หวัด และในตำรับยาหอมหลายตำรับจะมีมะลิเป็นตัวยาด้วย เช่น ยาหอมเทพจิตร ยาหอมนวโกฐ ยาหอมทิพโอสถ และยาหอมอินทจักร์ ซึ่งมีสรรพคุณบำรุงจิตบำรุงหัวใจ ช่วยให้จิตใจชุ่มชื่น แก้ลมวิงเวียน ฯลฯ
ปัจจุบันในวงการอะโรม่าเทอราปีหรือสุคนธบำบัด ได้มีการนำน้ำมันหอมระเหยจากดอกมะลิ มาช่วยส่งเสริมหรือบรรเทาอาการเกี่ยวกับทางจิตใจ เช่น แก้อ่อนเพลีย คลายเครียดด้วย ซึ่งอุตสาหกรรมการสกัดน้ำมันหอมระเหยกลิ่นมะลิยังนำไปใช้กับผลิตภัณฑ์อีกมากมาย เช่น สบู่ น้ำหอม น้ำมันในกิจการสปา
อย่างไรก็ตามหากผู้ที่ชื่นชอบมะลิ ก็ไม่ควรกินหรือดื่มมากเกินไป เนื่องจากหลักการแพทย์แผนไทยกล่าวว่า ดอกมะลิเป็นยารสหอมเย็น แต่ถ้าใช้สมุนไพรรสแบบนี้มากเกินไป ก็จะส่งผลแสลงกับโรคลมจุกเสียดแน่น หรือจากประสบการณ์เมื่อดื่มน้ำดอกมะลิหอมอร่อยนี้มากเกินไป จะรู้สึกอึดอัดหรือเอียน รู้สึกแน่นในท้องได้ ให้รู้จักใช้ดื่มวันละสัก 1-2 แก้วช่วงเช้าและบ่าย ๆ ในวันอากาศร้อน ๆ จะได้ประโยชน์มาก
มะลิถือเป็นไม้มงคลของไทย แนะนำปลูกไว้ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ เชื่อว่าจะช่วยให้ผู้อยู่อาศัยมีความร่มเย็นเป็นสุข และมะลิจะออกดอกได้ทั้งปีมอบความหอมให้ครอบครัวได้สุขชื่นใจทั้งปี และยังนำมาบูชาพระ ใช้ในเทศกาลต่าง เช่น งานสงกรานต์ งานมงคล นำติดตัวไปเคารพผู้อาวุโส นำมาทำน้ำอบกลิ่นไทย ๆ
มะลิเป็นพืชเศรษฐกิจปลูกขายได้ทั้งปี แม้เวลานี้มะลิร้อยคล้องคอนักท่องเที่ยวจะหายไป แต่มะลิก็ยังขายได้ในกิจกรรมตามวิถีไทย ๆ ได้ตลอดเวลา มาปลูกมะลิให้เป็นเครื่องดื่มเป็นยาสมุนไพรและสร้างรายได้กันดีกว่า
