ช่วงเวลาอากาศเปลี่ยน ไปไหนมาไหนเจอแต่คนเป็นหวัดคัดจมูก มีอาการไอและบ่นเจ็บคอกันทั่ว อันที่จริงอาการไอและเจ็บคอที่เกี่ยวเนื่องจากเป็นหวัดนั้น ไม่ได้รุนแรงจนต้องไปเข้าโรงพยาบาล ยกเว้นไอเรื้อรังต่อเนื่องเกินกว่า 3 สัปดาห์ และไอจากสาเหตุอื่นที่ไม่ได้เกิดจากหวัด เช่น ไอจนมีเลือดออกมาปน ก็ควรไปพบแพทย์ตรวจดูอาการให้ละเอียด
ไอ เจ็บคอ ที่เป็นกันทั่วไปนั้น เราสามารถดูแลตนเองและปรุงยาแก้ไอเจ็บคอใช้เองได้ไม่ยาก หลายครั้งเราก็หลงลืมภูมิปัญญาประจำบ้านของเราไป เข้าใจกันง่าย ๆก่อนว่า อาการไอ เป็นอาการตามธรรมชาติของร่างกายที่พยายามขับสิ่งแปลกปลอมหรืออาจเป็นของเสียในทางเดินหายใจ อาการไอของคนเป็นหวัดก็คือ ร่างกายจะช่วยขับเสมหะหรือเสลดออกมาจากคอนั่นเอง และบางทีก็มาจากการติดเชื้อหรือเกิดการอักเสบที่ทางเดินหายใจเนื่องมาจากอาการไข้หวัด ทำให้คออักเสบบ้าง หลอดลมอักเสบบ้าง ก็ทำให้เกิดอาการไอเช่นกัน
ก่อนที่จะแนะนำสมุนไพรใกล้ตัวแก้อาการไอ ขอแนะนำการดูแลตนเองที่ง่ายช่วยลดอาการไอได้ดี คือ การรักษาความอบอุ่นบริเวณคอและหน้าอก เพราะถ้าหน้าอกและคอมีความเย็นชื้นจะไปกระตุ้นให้อาการไอกำเริบได้ง่าย ใครที่กำลังไอและอาจเป็นไข้หวัดอยู่นั้น ลองหาผ้าพันคอบาง ๆ อย่าให้หนามากเพราะอากาศจะถ่ายเทไม่ดี ทำให้อึดอัดได้ แม้ตอนนอนก็หาผ้าพันคอบาง ๆ พันไว้หลวม ๆ เพื่อรักษาความอบอุ่นในร่างกายไว้ แล้วพยายามนอนหลับให้เพียงพอร่างกายก็จะช่วยบำบัดรักษาไปในตัวได้อย่างรวดเร็ว
สมุนไพรหรือยาจากธรรมชาติใกล้ตัวที่สุดที่ช่วยลดอาการไอและเจ็บคอ ซึ่งหาได้ทุกครัวเรือน คือ น้ำธรรมดา ๆ แค่ให้ดื่มน้ำธรรมดาให้มาก ๆ ตลอดวันก็จะมีส่วนลดหรือเจือจางเสมหะ ช่วยลดการระคายเคืองบริเวณคอ บางคนที่มีอาการคอแห้งแล้วทำให้ไอนั้น น้ำก็ไปช่วยเพิ่มความชุ่มชื่นลดอาการไอได้
ถ้าน้ำธรรมดายังรู้สึกแก้ไอไม่ดีนัก ก็ให้จิบน้ำอุ่น ๆ บ่อย ๆ ก็จะช่วยขับเสมหะออกมาได้ดียิ่งขึ้น ก็ช่วยลดอาการไอ บางรายใช้วิธีว่า ตื่นเช้ามา ให้เอาเกลือสักครึ่งช้อนชาผสมลงในน้ำ 1 แก้ว เอามากลั้วคอ แล้วก็ดื่มน้ำเกลือแบบนี้ด้วย ช่วยลดอาการไอและเจ็บคอได้ มูลนิธิสุขภาพไทยเคยเก็บความรู้จากชุมชนตั้งแต่ราวปี 2528 พบสูตรยาแก้ไอที่ทำมาจากน้ำแช่ข้าวเหนียว วิธีทำนำข้าวเหนียวมา 1 กำมือ ล้างน้ำก่อน แล้วแช่ในน้ำสะอาดที่จะใช้ดื่มได้เลย ให้แช่ทิ้งไว้ 2-3 ชั่วโมง กรองเอาแต่น้ำไว้ กินครั้งละอึกสองอึก ทุก ๆ 3-4 ชั่วโมง บางครั้งก็อาจผสมเกลือเล็กน้อยในน้ำแช่ข้าวเหนียวก่อนจะกินแก้ไอเจ็บคอก็ได้ ตามธรรมดาที่ชาวอีสานซึ่งหุงกินข้าวเหนียวประจำนั้น ก่อนที่จะนึ่งข้าวเหนียวก็ต้องเอาข้าวมาแช่น้ำ เรียกว่า น้ำหม่าข้าว น้ำนี้เอามากินแก้ไอ ขับเสมหะได้ ปัจจุบันถ้าจะปรุงให้สะอาด ก็นำน้ำหม่าข้าวนี้มาตั้งไฟให้เดือดก่อน แล้วใส่เกลือเล็กน้อย กินเป็นยาแก้ไอ สูตรโบราณได้เช่นกัน
น้ำอุ่น หรือน้ำที่นำมาปรุงเข้ากับสมุนไพรอีกหลายชนิดก็เป็นยาแก้ไอแก้เจ็บคอได้ ที่หาง่ายทำง่าย เช่น น้ำคั้นมะนาวผสมน้ำธรรมดา แต่งด้วยน้ำผึ้งและเกลือเล็กน้อย จิบแก้ไอ แก้เจ็บคอได้ดี บางครั้งใช้สูตรร้อน คือ ชงชาอุ่น ๆ แล้วบีบน้ำมะนาวใช้จิบกินแก้อาการไอก็ได้ บางครั้งชงน้ำขิงอุ่น ๆ โดยฝานขิงแก่สด เป็นแผ่นบาง ๆ เทน้ำร้อนลงไป ปิดฝาถ้วยไว้สัก 5-10 นาที รอจนยาออกฤทธิ์และน้ำขิงหายร้อนพอจิบได้ก็เป็นยาแก้ไอเจ็บคอได้
ยาแก้ไอสูตรนิยมอีกขนานคือ มะขามป้อม ปัจจุบันมีผลิตภัณฑ์วางจำหน่ายมากมาย แต่ถ้าใช้วิธีพึ่งตนเองที่ง่ายที่สุด ก็หามะขามป้อมผลแก่สด ๆ 2-3 ลูก เอามาตำให้เนื้อมะขามป้อมพอแหลก แล้วเอาเนื้อมาจิ้มเกลือเล็กน้อย อมไว้สักครู่หรือค่อยเคี้ยวกินให้รสยามะขามป้อมออกบริเวณคอ ก็จะช่วยอาการไอและเจ็บคอได้
แต่อยากแนะนำสูตรยาแก้ไอแก้เจ็บคอสูตรเด็ดที่เจ้าหน้าที่มูลนิธิสุขภาพไทย และญาติมิตรใกล้ใช้เป็นประจำ ยามเมื่ออาการไอและเจ็บคอไม่ยอมหายสักที ก็ต้องทนรสขมของต้นฟ้าทะลายโจร ในตำรับยาดั้งเดิม ให้ใช้ใบสด ๆ เด็ดมา 1 ใบ ล้างน้ำสะอาด นำมาอมไว้ในปาก ค่อยขบใบให้ตัวยาออกมาที่คอ ฤทธิ์ยาจะค่อย ๆ ออกมาช่วยบรรเทาอาการไอและเจ็บคอ ฟ้าทะลายโจรมีฤทธิ์ลดอาการอักเสบ ลดไข้ จึงช่วยทั้งอาการไอเจ็บคอและอาการไข้หวัดด้วย
แต่ถ้าหาต้นสดทำยายาก แนะนำให้หายาฟ้าทะลายโจร ที่ทำแบบเม็ดลูกกลอนตามตำรับวิธีทำดั้งเดิม ซึ่งทางมูลนิธิสุขภาพไทยบุกเบิกทำมากว่า 30 ปี ที่สำนักงานจึงมีผลิตภัณฑ์ฟ้าทะลายโจรลูกกลอนอยู่ประจำสำนักงานและบ้านของเจ้าหน้าที่สาวคนหนึ่งด้วย พอก่อนนอนก็อมเม็ดยาลูกกลอนฟ้าทะลายโจร 1 เม็ด ถ้าทนความขมไหวก็อมจนละลายหมด ถ้ามือใหม่อดทนอมไว้สัก 5-10 นาที แล้วกลืนยาลงไป พอตื่นเช้าอาการไอและเจ็บคอจะลดลงมาก และร่างกายจะช่วยขับเสมหะออกมามากด้วย
แนะนำว่า ในเวลากลางวันก็อดทนกับความขมสัก 2 รอบ เช้าอมยาเม็ดฟ้าทะลายโจรสัก 1 เม็ด แล้ว บ่ายอีกสักครั้ง เชื่อแน่ว่าบรรเทาอาการไอและเจ็บคอลงไปได้มาก แล้วอย่าลืมที่แนะนำไว้ในการดูแลสุขภาพข้างต้น พร้อมดื่มน้ำมาก ๆ ให้ดียิ่งขึ้น หายไข้หายไอแล้ว ควรหมั่นออกกำลังกาย โรคภัยไข้เจ็บก็ไม่ค่อยมารบกวนเรา.
