พออายุมากขึ้น สารพัดโรคก็จะมาเยือนอย่างกับนัดกันไว้ ไม่ว่าจะเป็นเบาหวาน ความดัน หัวใจ ปวดข้อ ปวดกระดูก พานเอาผู้เฒ่าผู้แก่บางคนหมดกำลังใจ ทดท้อกับชีวิต เมื่อสารพัดโรครุมเร้า
และเพราะรู้ “จุดอ่อน” อย่างนี้เอง เหล่าพ่อค้าแม่ค้าหัวใสจึงอาศัยจุดนี้ จำหน่ายสารพัด “ยา” ที่อวดอ้างสรรพคุณต่างๆ นานาว่าดีอย่างโน้นดีอย่างนี้ เป็นยาอายุวัฒนะบ้างล่ะ กินแล้วหายบ้างล่ะ เหล่านี้เหมือนเป็น “คำสะกดจิต” ที่เมื่อผู้สูงอายุได้ยินได้ฟังบ่อยๆ ก็มักจะหลงเชื่อ และมารู้ตัวอีกทีว่า “ถูกหลอก” ก็ตอนที่หมดเงินไปมากมายกับการซื้อ “ยาลวงโลก” พวกนี้มากิน แล้วไม่ได้ผลอย่างที่สรรพคุณอวดอ้าง
ในงานประชุมสมัชชาผู้บริโภคประจำปี 2559 หัวข้อ “ระบบคุ้มครองผู้บริโภคกับสังคมสูงวัย” จัดโดยมูลนิธิเพื่อผู้บริโภค ร่วมกับแผนงานพัฒนาวิชาการและกลไกคุ้มครองผู้บริโภคด้านสุขภาพ (คคส.) สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) และภาคีเครือข่าย ณ โรงแรมเบสท์เวสเทิร์น พลัส แวนด้า แกรนด์ ถนนแจ้งวัฒนะ นนทบุรี มีเรื่องจริงมาเผย ให้ผู้สูงอายุเท่าทันไม่ตกเป็นเหยื่อของมิจฉาชีพ!
ทุกข์ของคนสูงวัย
นางนกแก้ว ทองม้วน เหยื่อขายยาอวดโอ้สรรพคุณ เล่าว่า ตนมีอาการเจ็บปวดตามร่างกาย ป่วยเป็นโรคเบาหวานและอยู่บ้านเฉยๆ วันหนึ่งได้ฟังรายการวิทยุโฆษณาขายยาอวดโอ้สรรพคุณว่า “กินแล้วหาย กินแล้วไม่ต้องไปหาหมอ” ดีอย่างโน้นอย่างนี้ ทั้งสร้างความน่าเชื่อถือด้วยการเอาบทสัมภาษณ์ผู้ที่อ้างว่ากินยานี้แล้วหาย เช่น จากที่เดินไม่ได้กินยาแล้วกลับมาเดินได้ พร้อมคำพูดเชิญชวนจากดารามีชื่อเสียงด้วย ซึ่งพอได้ฟังกรอกหูทุกวัน ยิ่งฟังก็ยิ่งเชื่อ เลยลองซื้อมากินในราคาขวดละ 2,100 บาท ทั้งนี้ กินช่วงแรกๆ อาการก็หายดี แต่พอผ่านไปเดือนกว่าๆ ยังไม่ทันหมดขวด ก็กลับมาเป็นเหมือนเดิม “ตอนนั้นเชื่อมาก คิดว่าถ้ายาไม่ดีจริง เขาจะปล่อยให้โฆษณาทำไม ก็ฝากถึงหน่วยงานรัฐที่เกี่ยวข้องว่าทำไมถึงปล่อยให้มีการโฆษณา เพราะคนบ้านนอกเขาเชื่อกันเยอะ เขาอยากหาย มันน่าจะมีระบบหรือหน่วยงานที่มาตรวจสอบว่ายานี้ดีจริงไหม แล้วค่อยให้โฆษณา” นางนกแก้วกล่าว
ผู้สูงอายุอยู่บ้านเฉยๆ เหยื่ออันโอชะ
งานยังลงลึกด้วยการเสวนา “ผู้สูงอายุกับการบริโภคยา อาหาร และเครื่องมือแพทย์ที่เป็นปัญหา” ซึ่งน่าสนใจไม่น้อย เพราะผู้สูงอายุส่วนใหญ่ที่ตกเป็นเหยื่อผลิตภัณฑ์เหล่านี้คือ “ผู้สูงอายุที่อยู่บ้านเฉยๆ”
ข้อมูล คคส.พบผู้สูงอายุที่เป็นโรคเรื้อรัง เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง และอยู่บ้านว่างๆ มักเป็นกลุ่มเป้าหมายของผลิตภัณฑ์เสริมอาหารเหล่านี้ ได้แก่ น้ำมันปลา สาหร่ายสไปรูลิน่า แคลเซียม โปรตีนผง จมูกข้าว
โดยพบ “ผู้สูงอายุหญิง” เป็นผู้บริโภคมากกว่าผู้สูงอายุผู้ชาย เพราะรักสุขภาพมากกว่า แต่ปัญหาที่เป็นเหมือนกันคือ ผู้สูงอายุไม่เคยสังเกตฉลากบนผลิตภัณฑ์ คิดว่าเป็นอาหารเสริม แต่จริงๆ เป็นยารักษาโรค ยาแผนโบราณ เมื่อบริโภคเข้าไปก็ส่งผลต่อร่างกาย
ภญ.สุภาวดี เปล่งชัย โรงพยาบาลเสลภูมิ จังหวัดร้อยเอ็ด กล่าวว่า จากการลงพื้นที่สำรวจบ้านผู้สูงอายุที่ป่วยเป็นโรคเรื้อรัง เพื่อหาปัจจัยอื่นๆ ที่ส่งผลต่อสุขภาพนอกจากพฤติกรรม พบว่าผู้สูงอายุใช้ยาอื่นร่วมด้วย โดยเฉพาะยาสมุนไพร เช่น บัวหิมะ แก่นตะวัน พลูคาว ที่ซื้อจากโฆษณารายการวิทยุและรถยนต์ที่มาเร่ขายในหมู่บ้าน รวมถึงน้ำหมักทำเอง ซึ่งจำสูตรมาจากทีวีดาวเทียมช่องหนึ่ง ซึ่งเมื่อนำกลับไปตรวจสอบก็พบสารสเตียรอยด์ ปริมาณแอลกอฮอล์ หรือน้ำตาลสูง ส่งผลเมื่อบริโภคเข้าไปทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดสูง ความดันโลหิตสูง
ที่น่าตกใจ พบการกินยาสมุนไพรตาม “ราศี” ด้วย
“ผู้สูงอายุชายท่านหนึ่งกินยาว่านชักมดลูกเพราะเกิดราศีนี้ โดยพบขายผ่านรายการวิทยุที่มีอดีตศิลปินลูกทุ่งรายหนึ่งเป็นเจ้าของผลิตภัณฑ์ ซึ่งเราพบว่ามีผู้สูงอายุส่วนหนึ่งเกิดอาการไม่พึงประสงค์หลังบริโภคยาแผนโบราณเข้าไป เช่น ผื่นคัน บวม จ้ำเลือด” ภญ.สุภาวดีเผย ไม่เพียง “ยาสมุนไพร” ที่นำมาอวดโอ้สรรพคุณ “เครื่องมือแพทย์” ก็พบเช่นกัน
ภญ.สุภาวดีระบุว่า พบ “เครื่องตรวจสุขภาพควอนตัม” ซึ่งอวดสรรพคุณว่าเพียงจับเครื่องมือก็สามารถวิเคราะห์สภาพร่างกายได้ทั้งหมด ไม่ต้องเสียเวลาไปตรวจที่โรงพยาบาล โดยตรวจแล้วก็จ่ายยาไปกิน “รายนี้ถูกดำเนินคดีไปหลายกระทงเลย เพราะมีการพิสูจน์แล้วว่าลวงโลก”
ถัดมาเป็น “เข็มขัดพลังแม่เหล็ก” อวดสรรพคุณว่าทำให้ระบบการหมุนเวียนเลือดดีขึ้น บรรเทาอาการปวด แก้อาการนอนไม่หลับ ขายในราคาเส้นละ 3,500-6,500 บาท และอีกต่างๆ นานาสารพัดเครื่องที่นำมาอวดโอ้สรรพคุณขายในราคาแพง
ที่สำคัญ…ปัจจุบันยังมีขายอยู่!
ภก.นคร ตั้งวันเจริญชัย กองควบคุมเครื่องมือแพทย์ สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) กระทรวงสาธารณสุข (สธ.) แนะนำว่า “เครื่องอะไรก็ตามที่โฆษณาทางวิทยุ หรือยาที่มาเร่ขายตามหมู่บ้าน มักไม่ได้ผล แต่จะให้ใช้ได้ผลคือยาที่ขายในร้านขายยาหรือในโรงพยาบาล อีกทั้งในส่วนเครื่องมือแพทย์ทั่วไป เช่น แว่นสายตา คอนแท็กต์เลนส์ เครื่องวัดความดันโลหิต ที่ผลิตภายในประเทศ ปัจจุบันไม่ต้องมาขอรับรองจาก อย. ทำให้ไม่มีการควบคุมมาตรฐาน พวกเครื่องมือแพทย์ที่พูดมาข้างต้น อาจอาศัยช่องโหว่นั้น และยังไปอวดโอ้สรรพคุณเกินจริง ซึ่งหากผู้บริโภคพบเห็นหรือสงสัยสามารถร้องเรียนมาที่ อย.สายด่วน 1556 หรืออีเมล์ 1556@fda.moph.go.th เพื่อตรวจสอบต่อไป”
ชุมชนเข้มแข็ง ปัญหาแก้ได้
นายศิริชัย สายอ่อน สาธารณสุขอำเภอนายูง จ.อุดรธานี กล่าวว่า ผู้สูงอายุในชนบทอยู่บ้านเฉยๆ มีโรคเรื้อรัง มีภาวะโภชนาการ เป็นกลุ่มเป้าหมายพวกผู้ประกอบการที่มุ่งหวังแต่เงิน ตนเห็นปัญหานี้จึงคิดแก้ปัญหา ตั้งแต่นำ อสม.มาอบรมหลักสูตรวิทยาศาสตร์การแพทย์ชุมชน ทำห้องอนามัยวิทยาศาสตร์การแพทย์ชุมชน เพื่อเป็นห้องทดสอบผลิตภัณฑ์ ตลอดจนมีชุดทดสอบให้ อสม.ตรวจสอบผลิตภัณฑ์ได้ 24 ชั่วโมง
“จากผลดำเนินการตั้งแต่ปี 2555-2559 สามารถทำให้ผู้สูงอายุเลิกใช้ยาเหล่านี้ไปได้มาก ด้วยเหตุผลว่ายาไม่มีผลกับโรคให้หายได้จริง แต่ชุมชนยังเผชิญกับสารพัดเครื่องมือแพทย์ที่มาขายอยู่ อย่างไรก็ดี มองว่ารัฐควรส่งเสริมให้ชุมชนรู้เท่าทันผลิตภัณฑ์เหล่านี้ สนับสนุนให้มีศูนย์รับเรื่องร้องเรียน ที่สามารถทดสอบผลิตภัณฑ์ได้ และที่สำคัญควรขับเคลื่อนให้ชมรมผู้สูงอายุรับทราบข้อมูลข่าวสารเหล่านี้ เพื่อรองรับสังคมสูงวัยต่อไป”
ก่อนสรุปข้อเสนอภายในงานแบบกระชับ “รัฐต้องพร้อม ประชาชนต้องรู้ เอกชนต้องรับผิดชอบสังคม”
