ขณะนี้เข้าหน้าฝน แม้นักวิชาการจะพยากรณ์อากาศปีนี้ฝนจะน้อยกว่าทุกปีแต่ฝนจะมาแน่ ๆ พอฝนมาอากาศเปลี่ยนมีลมเย็นและความชื้นรุกเร้าเข้ามาในชีวิตประจำวัน และยังมีความร้อนอบอ้าวอบอวลอยู่ด้วย สภาพอากาศเช่นนี้กระทบต่อสุขภาพเด็กไปจนไปถึงผู้สูงวัย จึงเห็นคนเป็นไข้ไม่สบายกันมาก เป็นหวัด ไอ เจ็บคอ ซึ่งเป็นกลุ่มอาการที่ต้องเตรียมรับมือตลอดฤดูฝนนี้
ที่สำนักงานของมูลนิธิสุขภาพไทยปลูกต้นมะนาวไว้ 1 ต้นงอกงามดีในกระถางใบใหญ่ แต่ไม่ได้ปลูกในวงท่อซีเมนต์ตามการส่งเสริมของหน่วยงานรัฐเพื่อทำสวนมะนาวสร้างรายได้ทั้งปีและใช้เทคนิคบังคับมะนาวออกลูกในหน้าแล้ง ชาวมูลนิธิฯ ปลูกไว้กินหรือพึ่งตนเองเป็นอาหารและปรุงเป็นยาสมุนไพรเท่านั้นเอง จากประสบการณ์พบว่าถ้าทุกบ้านพอมีที่ปลูกเพียงแค่ 1 ต้น บำรุงรักษาให้ดี ก็มีลูกมะนาวไว้ใช้ได้พอเพียงแน่นอน
มะนาว คือพืชใกล้ตัว ปลูกได้ประจำบ้านหรือถ้าจะเดินหาซื้อในตลาดสดมาใช้ก็หาง่ายมาก มะนาวจึงเป็นสมุนไพรที่มีประโยชน์หยิบมาใช้ในคราวจำเป็นได้สะดวกสุด ๆ และเหมาะกับอาการไม่สบายในฤดูกาลนี้อย่างยิ่ง หลายคนอาจคิดว่ามะนาวซึ่งเป็นอาหารธรรมดา ๆ จะมีฤทธิ์หรือสรรพคุณเด่นที่ช่วยบรรเทาอาการโรคในฤดูฝนได้หรือ ก็ขอบอกว่าได้แน่นอน และใช้บนหลักการของการดูแลสุขภาพตนเอง แต่ถ้าอาการลุกลามหรือใช้ไป 2-3-วันอาการไม่ดีขึ้น อันนี้ก็ต้องไปพบแพทย์ต่อไป มะนาวมีสรรพคุณเด่นสุดในการใช้แก้ อาการไอ เจ็บคอ แม้ว่ายังมียาแก้ไอหรือลูกอมแก้เจ็บคอมากมายหลายชนิดที่ขายตามร้านยา แต่เป็นเรื่องน่าภูมิใจที่สามารถปรุงยาแก้ไอและเจ็บคอที่อร่อยมาก ๆ ได้ด้วยตนเอง ดังนี้
นำลูกมะนาวสดมาล้างน้ำ แล้วนำมากดคลึงหรือนวดลูกมะนาวก่อน เพื่อให้ลูกมะนาวนิ่ม เพื่อผ่าออกเป็นชิ้นแล้วทำการคั้นน้ำมะนาวจะทำให้คั้นง่าย เมื่อคั้นน้ำมะนาวได้ 1 ส่วน เช่น ได้ เศษหนึ่งส่วนสี่ของแก้ว ก็ให้เติมน้ำสะอาดในปริมาณ 1 ส่วนเท่า ๆ กัน ลงไปด้วย ถ้ามีน้ำผึ้งจะดีมาก ให้ใส่น้ำผึ้งในปริมาณ 1 ส่วนเท่ากัน (ถ้าไม่มีก็ใช้น้ำเชื่อมทำเองได้) หรือจะแต่งรสด้วยน้ำตาลให้พอมีความหวาน และใส่เกลือเล็กน้อยให้รสยาแก้ไอกลมกล่อม
น้ำยาแก้ไอ แก้เจ็บคอสูตรนี้ ทำไว้จำนวนมากแล้วเทใส่ขวดเล็ก ๆ แช่เย็นเก็บไว้ใช้ได้หลายวัน ในน้ำมะนาวมีรสเปรี้ยวหรือในภาษาวิชาการว่ามีความเป็นกรดที่เรียกว่า กรดซิตริก ซึ่งในทางเภสัชถือว่ากรดซิตริกเป็นยาฝาดสมานอ่อนๆ มีฤทธิ์ในการลดการอักเสบ มีฤทธิ์ในการระงับการเจริญเติบโตของเชื้อโรค โดยเฉพาะเชื้อโรคที่ทำให้เจ็บคอด้วย กรดซิตริกทั้งลดการอักเสบและช่วยกำจัดเชื้อโรคจึงมีส่วนช่วยลดอาการไอและบรรเทาอาการเจ็บคอนั่นเอง
เห็นประโยชน์แบบนี้ แต่ไม่ใช่ดื่มน้ำมะนาวทีเดียวมาก ๆ เพราะคิดว่ายิ่งกินมากยิ่งดี วิธีใช้ให้เหมาะสมก็สำคัญ คือ ให้ใช้วิธีการจิบน้ำมะนาวบ่อย ๆ หรือเมื่อมีอาการไอ เจ็บคอ หรือมีอาการเสมหะติดคอ การจิบทีละน้อย ๆ จะได้ผลดีกว่า และได้ลิ้มชิมรสชาติอร่อยด้วย การจิบจะช่วยให้ตัวยาน้ำมะนาวออกฤทธิ์ภายในปากและคอได้อย่างสม่ำเสมอ ช่วยแก้ไอแก้เจ็บคอได้ตรงจุด แต่การดื่มพรวดรวดเดียว ตัวยาจะลงท้องไปที่กระเพาะอาหาร อาจทำให้ท้องไส้ปั่นป่วนเพราะความเปรี้ยวได้ มีข้อน่าสังเกตเพิ่มเติมว่า พอจิบน้ำมะนาวแล้วรู้สึกแสบคอมากกว่าเดิม ถ้าเกิดอาการแบบนี้ เป็นไปได้ว่าน้ำมะนาวที่ปรุงไว้อาจเข้มข้นเกินไป ให้เติมน้ำสะอาดเพิ่มเล็กน้อยหรือเจือจางน้ำมะนาว แต่ก็อย่าปรุงสูตรน้ำมะนาวจนรสจืดจางไม่เหลือสรรพคุณทางยาอยู่เลย
สูตรน้ำมะนาว 1 ต่อ 1 ต่อ 1 คือ น้ำมะนาว 1 ส่วน น้ำสะอาด 1 ส่วน และน้ำผึ้ง(น้ำเชื่อม) 1 ส่วน เคยทดลองทำแล้ว รสชาติออกมาพอดี ใช้จิบเป็นยาแก้ไอ แก้เจ็บคอได้ลงตัวที่สุด อย่างไรก็ตามยังมีวิธีใช้ที่ได้ผลที่มาจากประสบการณ์ผู้ใช้มากมายอีกหลายวิธี เช่น นำมะนาวมาฝานหรือหั่นพร้อมเปลือกมะนาว ขนาดเป็นชิ้นเล็กๆ หรือนึกถึงมะนาวชิ้นเล็กที่กินกับเมี่ยงคำก็ได้ นำมะนาวชิ้นเล็ก ๆ นี้ มาอมและเคี้ยว ขอให้ค่อย ๆเคี้ยวเพื่อให้น้ำมะนาวค่อย ๆ ออกฤทธิ์ในปากและคอเช่นกัน เคียวกินน้ำแล้วก็คายกากทิ้งได้ บางครั้งอาจนำชิ้นมะนาวไปแตะเกลือเล็กน้อย ก็ช่วยตัดรสเปรี้ยว เวลาอมเคี้ยวก็ได้รสชาติอร่อยขึ้น ใครที่มีอาการไอ เจ็บคอ ให้ลองเคี้ยวกินมะนาวชิ้นเล็ก ๆ นี้ ทุก ๆ 1-2 ชั่วโมง หลังจากอมเคี้ยวมะนาวไปหลายครั้งแล้ว แนะนำให้บ้วนปากด้วยน้ำสะอาดบ้าง เพื่อล้างกรดมะนาวที่ติดตามซอกฟันด้วย
ในน้ำมะนาวที่มีกรดซิตรกนั้น นอกจากสรรพคุณลดการอักเสบ ช่วยกำจัดเชื้อโรคที่ทำให้เจ็บคอแล้ว ยังมีประโยชน์ในการช่วยลดไข้ แก้กระหายน้ำ หรือแก้อ่อนเพลีย อันที่จริงในน้ำมะนาวมีสาระสำคัญออกฤทธิ์ทางยาสมุนไพรแล้ว ในผิวมะนาวมีน้ำมันหอมระเหยอยู่ด้วย น้ำมันจากผิวเหล่านี้ก็คือ อะโรมาเธอราปีส์ หรือน้ำมันหอมระเหยที่ใช้ทางการแพทย์ได้ เวลาเราคั้นน้ำมะนาวดื่มก็มันจะได้น้ำมันจากผิวผสมลงไปด้วย น้ำมันจากผิวมะนาวยังช่วยแก้อาการท้องอืดเฟ้อ และช่วยแก้อ่อนเพลียเช่นเดียวกับในน้ำมะนาว
หากคุณไม่ได้มีไข้ ไอ เจ็บคอ หรือมีเสมหะเหนียวคิดคอ มะนาวก็เป็นยาบำรุงร่างกายประจำบ้านหรือประจำสำนักงานได้ดี เพราะน้ำมะนาวมีคุณสมบัติช่วยให้ร่างกายสดชื่น มีวิตามินซีตามธรรมชาติช่วยส่งเสริมการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายเรา และถ้าดูตำรับยาอายุวัฒนะตามภูมิปัญญาดั้งเดิมที่ทางมูลนิธิฯได้สูตรมาจากการรวบรวมความรู้โบราณ แนะนำไว้ว่า ให้ใช้มะนาว 50 ลูก น้ำผึ้ง 1 ขวด พริกไทยร่อนครึ่งลิตร (นำมาตำให้ละเอียดก่อน) มะนาวนำมาห่อในผ้าขาวบางแล้วใส่ขวดโหลไว้ ใส่พริกไทยร่อนและเทน้ำผึ้งดองไว้อย่างน้อย 3 วัน จึงนำมากินเป็นยา กินน้ำผึ้งครั้งละ 1-2 ช้อนชา เช้าเย็น และอาจนำลูกมะนาวที่ดองไว้ มาหั่นเป็นชิ้นเล็ก ๆ กินเนื้อทีละน้อย ๆ ทุกวัน
ฤดูนี้มีโอกาสป่วยไข้จากอากาศเปลี่ยนแปลงง่าย น่าจะเตรียมมะนาวไว้เป็นสมุนไพรตู้ยาประจำบ้านกันทุกครัวเรือน และเมื่อฝนมาจึงเหมาะแก่การปลูกมะนาวไว้ใช้เอง มะนาวปลูกไม่ยาก ที่ต้องระวังอย่าให้น้ำขังจนรากเน่า ซึ่งปัจจุบันมีการเผยแพร่ความรู้วิธีปลูกในกระถางหรือในท่อซีเมนต์กันมากมาย ยาสมุนไพรดี ๆ ไม่ต้องเสาะหากันไกลตัว สามารถปลูกไว้ใช้เองได้ง่าย ๆ ด้วยมือเรา.
