ดีปลี เป็นพืชพื้นเมืองของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ชอบสภาพน้ำฝนสม่ำเสมอ แต่ทนแล้งได้ดี ชอบดินที่ระบายน้ำได้ดี น้ำแฉะขังจะตายหมด เติบโตได้ดีทั้งในที่แดดจัดและแดดรำไร เหมาะจะปลูกในสวนไม้ผล เป็นไม้เลื้อยแต่ไม่พัน มีตีนจับเกาะไม้ใหญ่หรือพืชหลักขึ้นไป ชอบต้นไม้ที่มีเปลือกหรือผิวขรุขระ สมัยก่อนชาวบ้านนิยมปลูกขึ้นต้นมะพร้าว แต่เก็บเกี่ยวไม่สะดวก
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Piper retrofractum Vahl
ชื่ออื่น : ดีปลีเชือก
ลักษณะ
ไม้เถาเลื้อย เหมือนพริกไทย มีรากฝอยออกตามข้อเพื่อใช้ยึดเกาะ ใบรูปไข่ โคนมน ปลายแหลม ดอกออกเป็นช่อรูปทรงกระบอกปลายมน ผลอ่อนเป็นสีเขียว เมื่อสุกเปลี่ยนเป็นสีแดง
สรรพคุณเด่น
แก้ไอ แก้ท้องอืด
วิธีใช้ในครัวเรือน
เอาลูกดีปลี 20 ลูก ต้มกับน้ำ 2 แก้ว ดื่มวันละ 2 ครั้งๆ ละ 1แก้ว ก่อนอาหารเช้า-เย็น
การปลูก และการดูแล
ดีปลี ต้องเตรียมหลักให้เลื้อยพันตั้งแต่ปลูก หลักควรมีความสูง 1.50 เมตร ถ้าสูงเกินไปจะเก็บเกี่ยวยาก จะใช้เสาปูนก็ได้แต่ดีปลีจะไม่ค่อยเกาะในระยะแรกเนื่องจากเสาปูนร้อน และไต่พันยากกว่าขึ้นต้นไม้ ถ้าจะใช้ต้นไม้บางชนิดเป็นหลักก็มีต้นทองหลางที่เหมาะมาก เนื่องจากทองหลางโตเร็วตัดยอดตัดกิ่งบังคับความสูงได้ วิธีใช้ ให้นำต้นทองหลางมาปลูกลงไปก่อน พอต้นทองหลางโตเป็นร่มแล้ว ก็เอาดีปลีมาปลูกที่โคน เมื่อทองหลางแตกยอดก็ตัดยอดไม่ให้สูงไปกว่านั้น
ดีปลีจะเอายอดหรือไหลมาชำก็ได้ แต่นิยมใช้ยอดมากกว่าเพราะให้ผลผลิตได้เลย ถ้าใช้ไหลปลูกใช้เวลาหลายปีกว่าจะออกดอก ยอดที่จะนำมาชำให้ใช้ยอดกระโดงหรือยอดที่แยกออกด้านข้าง ตัดต่ำกว่ายอดลงมา 5 ข้อแล้วเอาดินเหนียวหุ้ม 2 ข้อล่าง เพื่อเพิ่มความชื่นให้แตกรากเร็วขึ้นไม่เช่นนั้นจะเหี่ยวเฉา จากนั้นจึงนำยอดไปชำลงในถุงจนกระทั่งแตกรากแล้วจึงนำไปปลูกที่โคนเสาหรือต้นทองหลาง อาจต้องใช้ลวดหรือเชือกมามัดหลวมๆ ในระยะแรก
คอยรักษาความชุ่มชื้นในดินให้สม่ำเสมอในระยะแรก อย่าให้น้ำท่วมขัง เมื่อต้นแข็งแรงจะออกรากมาช่วยเกาะหลัก ถ้าปลูกกับเสาก็ตัดเชือกออกได้ ใส่ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมักคลุกดินรอบโคนต้นจะช่วยให้แข็งแรงและเติบโตดี
เก็บเกี่ยว
ถ้าดินมีความชุ่มชื้นได้น้ำตลอดปี ไม่แฉะเกินไป จะออกดอกได้ผลทั้งปี หน้าฝนผลจะดกแต่การตากให้แห้งทำได้ลำบาก หน้าแล้งผลผลิตลดลง แต่เก็บเกี่ยวตากแห้งได้สวยกว่า ส่วนที่เก็บเกี่ยวคือ ผล จะเก็บเมื่อผลกลางอ่อนกลางแก่ คือเริ่มมีสีแดงเรื่อๆ ปนเขียว เป็นระยะที่ดีปลีมีกลิ่นฉุนจัดที่สุด ถ้ารอให้สุกแดงจะเละเกินไป
แปรรูป
คัดเอาผลดีปลีที่เน่าเสียหรือซีดเหลืองออกก่อน จากนั้นจึงนำมาล้างน้ำสะอาด 3 ครั้ง สะเด็ดน้ำให้แห้ง ก่อนนำมาตากแดดให้แห้งสนิท ควรเกลี่ยบ่อยๆ ระหว่างตากเพื่อให้ผลแห้งและมีสีสวยทั่วกัน จากนั้นนำมาบรรจุใส่ภาชนะต่อไป
ผลิตภัณฑ์สำเร็จรูป
แคปซูล, ชาซอง
ที่มา : หนังสือปลูกยารักษาป่า เล่ม 1
ลิขสิทธิ์จัดพิมพ์และเผยแพร่โดย มูลนิธิสุขภาพไทย
