ชื่อท้องถิ่น ข่อย ค่อย ส้มผ่อ
ชื่อสามัญ ข่อย Siamese rough bush , Tooth brush tree
ชื่ออื่นๆ กักไม้ฝอย ซะโยเส่ ตองขะแหน่ ส้มพ่อ สะนาย
ชื่อวิทยาศาสตร์ Streblus asper Lour.
ชื่อวงศ์ MORACEAE
สรรพคุณทางด้านสมุนไพร
1.ถอนพิษยาเบื่อ แก้ยาเมาหรืออาหารแสลง ใช้ใบและเปลือกตำผสมข้าวสาร คั้นเอาแต่น้ำดื่มครึ่งถ้วยชา จะทำให้อาเจียน
2.แก้ปวดท้องขณะมีประจำเดือน แก้ปวดเมื่อย บำรุงธาตุ ขับลม แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ ใช้ใบและเปลือกชงกับน้ำร้อนดื่ม
ลักษณะทั่วไป
ไม้ต้น สูง 5-10 เมตร เปลือสีเทาขรุขระ เรือนยอดเป็นพุ่มรูปไข่ กิ่งอ่อน มีขนสาก ใบเดี่ยวออกสลับ รูปรีแกมไข่กลับหรือรูปคล้ายขนมเปียกปูน กว้าง 2-4 เซนติเมตร ยาว 4-7 เซนติเมตร โคนใบสอบมน ขอบจักแบบฟันเลื่อยไม่เป็นระเบียบ เนื้อใบหนา ผิวใบสากทั้งสองด้าน ดอกสีเหลืองอ่อน ดอกเดี่ยว แต่รวมกันเป็นกระจุกตามซอกใบและกิ่ง ผลรูปกลมหรือเป็นพู 2 พู ผลแก้แตก มีเมล็ดเดียว
อายุการเก็บเกี่ยว
ใบ อายุประมาณ 6 ปีขึ้นไปจึงนำมาทำยา
เปลือก อายุ 10 ปีขึ้นไปจึงนำมาทำยา
ขั้นตอนการปลูกขยายพันธุ์
ข่อยเมื่อผลสุกจะมีสีเหลือง ลูกขนาดเล็ก เปลือกและเนื้อหุ้มเมล็ดจะนิ่ม
1.นำผลสุกแก่เต็มที่มาแช่น้ำ ปล่อยทิ้งไว้ 2-3 วัน จากนั้นเปลือกหุ้มเมล็ดจะเน่าให้ขยี้เปลือกออกเอาเฉพาะเมล็ด นำเมล็ดมาล้างน้ำให้สะอาด ตากให้แห้งประมาณ 2-3 วัน
2.นำเมล็ดที่แห้งแล้ว มาหยอดใส่ถุงเพาะชำแล้วฝังกลบ สถานที่เพาะชำควรเป็นที่ร่มรำไร แดดสามารถส่องถึง รดน้ำให้ชุ่มอยู่เสมอ ปล่อยทิ้งไว้ 30-45 วัน เมล็ดจะเริ่มงอกออกมา
3.หมั่นรดน้ำดูแล จนต้นกล้าสูงประมาณ 20-30 เซนติเมตร จึงย้ายลงปลูกบนดินได้
ที่มา : หนังสือปลูกไม้ท้องถิ่น ฟื้นป่าสร้างคลังยาให้ชุมชน เล่ม 2
มูลนิธิสุขภาพไทย
